Sakarya Yöresİ Halk Oyunlari

[yasinkun]

Yörede Manavlar tarafından oynanan oyunlardan Karşılama 9/8’lik, Zeybek 9/4’lük ölçülerde olup, diğer oyunlar 2/4’lük ölçülerdedir. Oyun adları;

1. Konak Getirme
2. Var Gel (Vama-Geme)
3. Meşeli
4. Genç Osman
5. İnce Hava
6. Geyve-Taraklı Çiftetellisi
7. Öptürmem
8. Geyve-Taraklı Zeybeği
9. Korudere Zeybeği
10. Herayi
11. Geyve-Taraklı Kasabı
12. Taraklı Karşılaması
13. Bilecik Karşılaması
14. Argat Sallaması
15. Allı Yazma
16. Karagözlüm
17. Kocakarı Kocaadam
18. Gelin Bindirme
19. Gelin İndirme
20. Kadın Karşılaması (A Meleğim)
21. Domine/Dominik
22. Nirinam
23. Pamukova Zeybeği’dir.

Yöre oyunlarında kadın ve erkekler birbirlerinden farklı yerlerde ve ayrı olarak oynarlar. “Konak Getirme” ve “Geyve-Taraklı Kasabı” oyunları düz sıralı, “Karşılama” (A Meleğim) oyunu karşı karşıya, “Karagözlüm”, “İnce Hava”, “Geyve-Taraklı Zeybeği”, “Geyve-Taraklı Çiftetellisi”, “Kocakarı Kocaadam” ve “Genç Osman” oyunları daire halinde oynanmaktadır. Ayrıca “Konak Getirme” oyunu el ele tutuşarak; “Karagözlüm” oyunu da daire halinde oynanırken, sözlü kısmına gelindiğinde kollar omuza atılır ve müziğin ritmine uygun olarak sağa-sola ayaklarda yaylanarak sallanma yapılmaktadır. “Geyve-Taraklı Kasabı”nda omuzlardan tutularak tek sıra halinde oynanır. Yörede oynanan oyunlarda komut verilmemekte ve istenilen sayıda kişi ile oyunlar oynanmaktadır. Yöre oyunları, evlenme geleneği ve düğün orijinli bir özellik arz etmektedir.

“Karşılama” (A Meleğim), kadınların kendi aralarında kına gecelerinde oynanmaktadır. “Konak Getirme”, düğüne gelen konakların misafir olarak inecekleri eve, oradan da düğün evine gelirken yolda oynadıkları oyundur. “Gelin Bindirme” oyunu seyirlik bir yapıda gerçekleştirilir ve düğün sırasında bir kez çalınan gelinin baba evinden ayrılışını anlatan hüzünlü müziği ve düğün merasimini içermektedir. “Gelin İndirme” oyununda ise, gelinin damat evine geldiğinde getirilen taşıttan inip eve girişine kadar çalınan ve seyirlik bir özellik arz eden yapıda gerçekleştirilmektedir. “Öptürmem” oyunu sözlü ve yörede kadınlar arasında eğlenme ve şakalaşma amacıyla oynanan manili bir oyundur. “İnce Hava” erkekler arasında sarhoş taklidinin yapıldığı bir oyun biçimidir.

Bu oyunların dışında kalan halk oyunları yine başta düğün olmak üzere, eğlencelerde istendiği kadar ve değişimli olarak oynanmaktadır. Tüm oyunlarda kaşık kullanılmaktadır. Ancak oyunları kimileri kaşıksız da oynamaktadır.

Geyve-Taraklı, Pamukova ve Korudere Zeybeği

Manavlar arasında oynanan Zeybekten, bugün yalnızca “Geyve-Taraklı Zeybeği” yaşayan bir halk oyunu olarak varlığını sürdürmektedir. “Pamukova Zeybeği” ve “Korudere Zeybeği” yörede yaşayan yaşlılarca yalnız isim olarak hatırlanabilmektedir. Yörede oynanan “Geyve-Taraklı Zeybeği” tahta kaşıklarla ve belli bir sayı oyuncuya dayalı olmaksızın daire şeklinde oynanmaktadır.

Yörenin Osmanlılar Dönemi’nde ilk alınan ve ilk yerleşilen yerleşim alanları arasında olması nedeniyle ve daha çok uç bir karakol özelliği arz etmesi, “zeybek” oynanmasında etkili olduğu yaşlılarca söylenmektedir.

Zeybek yöre insanına göre, Osmanlı öncü karakol mıntıkalarındaki köylerde Osmanlı Akıncıları’nın cenk yapmasını temsil etmektedir. Oyunun girişi, yapılacak olan hücum hazırlığını; oyundaki sıçramalar, at üstünde ve yaya olarak çarpışmayı, ok atma, kılıç çalma işini; sona doğru olan bölümde ise kazanılan zaferdeki gurur ile birlikte komutanın huzuruna dönüşteki mağrurluk ve saygı anlatılmaktadır.

Geyve/Taraklı Zeybeği, Ege Bölgesi’nde oynanan zeybek oyunlarının yumuşatılmış bir biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Yörede oynanan zeybek oyunu sözleri bakımından analiz edildiğinde, sevdayı/aşkı; uygulama bakımından analiz edildiğinde de köyden köye gelin almaya giden güvey yanlısı, atlı davullu, zurnalı/klarnetli, silahlı ve cepken giymiş delikanlı alayını içerdiği için, bu özelliklerinden dolayı seymen oyununa daha çok benzemektedir.

1. Kara Gözlüm

Yörede yaşayan bir kız ile askerliğini jandarma eri olarak yapan bir erkeğin aşkını anlatmaktadır. Türkülü olarak oynanan bu oyun yörede yalnız kızlar tarafından oynanırken, günümüzde kız, erkek karma olarak oynanmaktadır. Dönerek oynanan oyunun bir bölümünde oynayanlar birbirine yaklaşarak ortada toplanarak türküyü söylerler:

2. Öptürmem

Giderim Karasu’ya
Elmayı soya soya
Verim benim yarimi
Seveyim doya doya.

Karpuz kestim yiyen yok
Halin nedir diyen yok
Öyle bir yar sevdim ki
Gözün aydın diyen yok.

Öptürmem, öptürmem
Al yanaktan öptürmem
Öperse yarim öpsün
Başkasına öptürmem.

Dağ başından geçilsin
Rakı şarap içilsin
Güzeller sevdiğini
Hemen alsın çekilsin

(Parçadaki karasu kaynak suyu anlamındadır “Memba”)

3. Gelin Getirme

Geyve dağlarında bir top gülüm var
Hey Allah’tan korkmaz sana bana ölüm var
Atma annem atma beni dağlar ardına
Kimsenin yoktur annem yansım derdime
Geyve dağlarında bir top gülüm var
Ölüm değil şu gençlikte zulüm var
Nakarat
Merdivenlerden tıngır mıngır inerken babam ağlasın
Yaşmağı boynuma dolanıyor severken
Nakarat

4. Kadın Karşılaması “A Meleğim”

Evlerim evlerim yüksek evlerim
Ben onun içinde gölümü eylerim
A meleğim meleğim
Saat kaçta geleyim
Oyununa pek yandım
Oyna da bir yol göreyim.
Evlerim olsa da annem olmasa
Yar bize gelse de sabah olmasa
Nakarat
Ağustosta bir su içtim buz gibi
Benim yarim on beş yaşta kız gibi
Nakarat
Gönder güzelim gönder selamın gelsin
Sana sağlık bana ömürler versin
Nakarat
Benim yarim beni delice severken
Uyuya da kalmış ak gerdanı emerken
Nakarat

5. Allı Yazma

Allı yazma başında
Yavrum kalem oynar kaşında
Ben bir yeni yar sevdim
Yavrum onüç ondört yaşında.
Vay vay vay vay vay vay aman
Ayrıda düştüm ben duramam
Allı yazma bürünür
Yavrum ucu yerde sürünür
Benim sevdiğim güzel
Acep nerelerde görünür.
Nakarat
Derenin bükleri
Yavrum ötüşür keklikleri
Hiç aklımdan çıkmıyor Yavrum yarimin dedikleri. Nakarat




SAKARYA TÜRKÜLERİ

Evlerine Varamadım Gazelden
Evlerine varamadım gazelden
Sokağına çıkamadım güzelden
Severim kız ben seni ezelden
Top zülüflüm dalgın uykulardan uyanamadım
Sürmeli gözlü yarim senden ayrılamadım
Yattım yarin dizine, baktım ela gözüne
Kulak verdim sözüne
Dalgın uykulardan uyanamadım
Sürmeli gözlü yarim senden ayrılamadım
Bir gemim var saldım engine
Kaderim yok düşemedim dengime
Şimdi rağbet güzel ile zengine.
Top zülüflüm dalgın uykulardan uyanamadım
Sürmeli gözlü yarim senden ayrılamadım
Yattım yarin dizine, baktım ela gözüne
Kulak verdim sözüne
Dalgın uykulardan uyanamadım
Sürmeli gözlü yarim senden ayrılamadım
Minarede Ezen Var
Minarede ezen var
Gül bahçede gezen var
Şu güzeller içinde
Yüreğimi ezen var
Haydi yarim mini mini maşallah
Maşallah kavuşuruz inşallah
Minarenin alemi
Kaşa çekmiş kalemi
Bu güzellik sendeyken
Yakar cümle alemi
Nakarat
Minarenin burçları
Öter yandırdı beni
Yarimin bakışları
Nakarat
Elmayı Top Top Yapalım
Elmayı top top yapalım
Kızlara bahşiş atalım
Kadifede ceketini
Dar yapalım
Ne güzel yaraşır ince bele




SAKARYA YÖRESİ HALK OYUNLARINDA KULLANILAN KIYAFETLER

Erkek Giysileri ve Aksesuarlar

İçe Giyilen Kıyafetler ve Aksesuarlar

Beyaz veya açık mavi ya da boyuna çizgili el dokumasından (Kandıra veya Şile bezinden) yapılan, boyu kalça hizasında olan üzeri işlemesiz, uzun kollu ve kolları düğmesiz, hakim yakalı önünde yukarıdan aşağıya değişik renklerden 40 adet düğmesi bulunan “Kırkdüğme Göynek/Gömlek” içe giyilmektedir.


Üste Giyilen Kıyafetler ve Aksesuarlar

Gömlek üzerine önü kapalı, koyu kahverengi/siyah depme [mevsimine göre “şayak” (Kaba dokunmuş, dayanıklı yünden dövme yoluyla elde edilen kumaş) veya “keçe” (Yapağı ya da keçi kılın dokunmadan, yalnızca dövülmesi ile elde edilen kaba kumaş)] kumaştan yapılan önden 6 düğmeli, üstünde kösteğin ve çevrenin konulduğu cepleri bulunan “Yelek” veyahut yelek yerine bordo ya da mor renkli ince keçe/kadife kumaştan, boyu kuşaktan 4 parmak yukarıda, sim işlemeli önü açık ve kolu omuzdan düz olarak inen “Kartalkanat”/“Cepken”/“Salta” giyiliyor.

Boyuna renkli, kenarları “payetli”(İşlemede kullanılan küçük pırıltılı pul) yemeni veya yazmadan “Çember” veya çok bükümlü iplikle dokunmuş ince kumaştan “Krep” ya da “Çevre” bağlanır. Çevreler (sırma işlemeli/yöre motifli mendil) 35 x 35 cm. ya da 40 x 40 cm. ebatlarında olup, yazın sıcakta başa, serin havalarda boyuna bağlanıyor.

Yelek üstünde iki adet zincirden oluşan “Köstek” (daha önceleri kısa kılıç, yakın dönemde de saatin takıldığı zincir) takılıyor. Bele ise pamuklu veya yünden turuncu, koyu yeşil, gül kurusu renklerden oluşan çizgili, kare biçiminde el dokuması “Kuşak” sarılıyor. Üçgen şeklinde katlandıktan sonra bir karış genişliğinde kalıncaya kadar katlanan kuşağın ucu sol tarafa sıkıca tutturulup, diğer ucu sağ taraftan çevrilerek bele sarılı kısmın üst tarafına sıkıştırılır.

Eskiden dört okka ağırlığında köseleden yapılmış ve yaklaşık 5 kilo ağırlığında “Silahlık” ve üzerinde “Kama” ve “Silah” takıyorlarmış.

Kuşağın üzerine, 30 x 90 cm. boyunda dikdörtgen biçiminde Kandıra/Şile bezinden dokunan, üzerine yöre motifleri ve uç kısımlarına ise kanaviçe işlenmiş ve sol ayak üzerinden aşağıya doğru sarkıtılan “Yağlık”; kimi zamanda kuşağın üzerine sağ ayak tarafından veya kuşak ortalanarak ya tek olarak ya da işlemeli “Mendil”/“Çevre” birlikte takılır.

Koyu kahverengi/siyah depme kumaştan yapılan, üstü biraz bol, paçaları dizden aşağısı ayağa kadar dar ve alt kısmı düğmeli “Külot Pantolon” giyiliyor.

Yöre oyunlarının çoğunda şimşir ağacından yapılan “Kaşık”lar iki elle çalınıyor.

Başa Giyilenler/Takılanlar ve Aksesuarlar

Baş kısmına ipekli ve saçaklı “Kefiye” ya da basma parçalarından dikilmiş “Takke” (günümüzde “Hacı Kefiyesi” ve “Fes” de) giyiliyor. Eskiden yöre insanları kadifeden ya da keçeden uzun sıfır kalıp “Fes” ve fesin üzerinde yarım arşına yakın (yaklaşık 30-35 cm.) boyunda omuzlarına kadar inen kalın bir püskül takılıyorlarmış.

Başa giyilen kefiye ya da fes üzerine renkli ince katlanan “Poşu” veya “Krep” sarılıyor. Sarıldıktan sonra uçları sağa doğru aşağıya gelecek biçimde sarkıtılıyor.

Ayağa Giyilenler ve Aksesuarlar

Ayağa yünden el örgüsü beyaz, üzeri ve yanları nakışlı “Yün Çorap” giyiliyor. Yün çorabın üzerine tabaklanmamış küçük baş hayvan derisinden yapılan ve deliklerine geçirilen şeritlerle sıkıca bağlanan ayak giyeceği olarak “Çarık” ya da yüzü yumuşak deriden yapılan, ucu oval ve topukları iki parmak yükseklikte olan çoğunlukla siyah renkli hafif ayakkabı olarak “Yemeni” giyiliyor.


Kadın Giysileri ve Aksesuarlar

İçe Giyilen Kıyafetler ve Aksesuarlar

Sarı ya da beyaz el dokumasından (Kandıra veya Şile bezinden) veya satenden yapılan, boyu kalça hizasında olan üzeri işlemesiz, uzun kollu ve kolları düğmesiz, dik yakalı yalnızca boyun kısmı yaklaşık beş parmak kadar aşağıya doğru açık düğmesiz “Göynek/Gömlek” içe giyiliyor.

Üste Giyilen Kıyafetler ve Aksesuarlar

Gömlek üzerine önü açık, kolsuz bordo ya da mor renkli kadife kumaştan, boyu kuşağa kadar olan, çoğunlukla minare, alem motiften sim işlemeli “Yelek”, “Cepken”, “Sarka” giyiliyor.

Yörede kadınlar üstlerine cepken/yelek yerine, kimi zaman kadifeden yapılan ve üzeri simle işlenen “Üçetek” veya varlıklı ailelerin kadınları/kızları kadife ve ağır işlemeleriyle “Bindallı” giyebiliyorlar.

Boyuna yine kırmızı kurdele üzerine takılı altınlardan oluşan “Gerdanlık” takılıyor.Bele iş yaparken yük taşımada kullanılan ve keçi kılından dokunan, üzeri işlemeli ve uçları püsküllü “Kılkuyruk” bağlanıyor.

Üçetek veya entari şeklinde elbiseler giyildiğinde, bele önceleri gümüş, sonraları sarı saçtan yapılan “Kemer” takılıyor. Ancak kılkuyruk kemer görevini de gördüğünden ayrıca bele kemer takmayanlarda olabiliyor.

Kemerin veya kılkuyruğun ön yüzü üzerine, 40x90 cm. boyunda dikdörtgen biçiminde Kandıra/Şile bezinden dokunan üzerine yöre motifleri ve uç kısımları ise kanaviçeden işlenmiş “Önlük” ortalanarak takılır.

Kemerin veya kılkuyruğun bel tarafına, 40x40 cm. boyunda dikdörtgen biçiminde pamuklu bezden dokunan desenli “Dokuma” ortalanarak takılır.

Pamuk veya ipekle karışık pamuktan dokunmuş kutnu kumaştan, geniş, tek ağlı ve ağı aşağıda, paçaları dar bir şalvar olarak yapılan “Zıpka”/“Zıbka” giyiliyor.

Yöre oyunlarının çoğunda şimşir ağacından yapılan “Kaşık”lar iki elle çalınıyor.

Başa Giyilenler/Takılanlar ve Aksesuarlar

Evli ya da bekar köy kadınları baş kısmına, üstü sargılı ve altınlı fes biçiminde “Kofik/Kofi/Kofu” giyiliyor.Kofinin üzerine arkaya doğru uzanan kırmızı/mavi/beyaz renkte “Grep Örtme” veya kenarları oyalı ve payetli, kırmızı, mavi, beyaz renkte “Yemeni” yüz kısmına sarkmayacak ve uzun kısmı arkaya gelecek biçimde örtülüyor.Gerp örtmeyi/Yemeniyi de fes üzerine bağlamak için, üç parmak kalınlığında, kenarları payetli ve kuşak biçiminde beyaz/mor/kırmızı renkte “Sıktırma”/“Çember” bağlarlar. Kofinin alına gelen kısmı üzerine dizilen küçük 7-9 adet altın para dizisinden oluşan “Tura” dikiliyor. Ayrıca başa şakaklardan sarkan saç lülesi “Zülüf” takılıyor.

Ayağa Giyilenler ve Aksesuarlar

Ayağa yünden el örgüsü beyaz, üzeri ve yanları nakışlı, renkli işlemeli “Yün Çorap” giyiliyor.Yün çorabın üzerine tabaklanmamış küçük baş hayvan derisinden yapılan ve deliklerine geçirilen şeritlerle sıkıca bağlanan ayak giyeceği olarak “Çarık” ya da yüzü yumuşak deriden yapılan, ucu oval ve topukları iki parmak yükseklikte olan çoğunlukla kırmızı renkli hafif ayakkabı olarak “Yemeni” giyiliyor.




SAKARYA YÖRESİ HALK OYUNLARINDA KULLANILAN ÇALGILAR (MÜZİK ALETLERİ)

Halk oyunlarını icra eden elemanların hiçbiri, icra ettikleri oyun müziklerini notaya bakarak veya notadan öğrenerek çalmamaktadırlar. Yörede halk oyunlarının müzikleri, usta-çırak ilişkisi ile kuşaktan kuşağa aktarılmaktadır. Düğün ve eğlencelerde üç veya dört çalgı eşliğinde müzik yapılmaktadır. Bu çalgılar: